چگونگی ورود سپاهیان اسـکندر مقدونی ( ۳۲۳- ۳۵۶ ق.م ) فرزند فیلیپ،پادشاه کشور مقدونی آن ابر دژخیم تاریـخ به خاک ایـــران و رویارویی و نبرد،آریـوبـرزن آن امـیر پیل افکن که در نبـرد دربنـد پـــارس،حمـاسه ای جاودانه در تاریــخ ایــران زمین به ثبت رسانید. و از سویی همـانطـور که مـوقـعیت تاریـخی- جغـرافیـایـی ایـن پـارس تبـار نــجیب در دیـار شیـر اوژن بیـان گـردید،دیـری نپـائید اردشیـر سـوم از سـوی اطـرافیان دربـاری خـود توسـط خـواجـه باگواس به قتل رسید.این ایام مصادف با حاکمیت فیلیپ دوم امپراطور حکومت مقدونی ها (رومی ها یا یونانی ها)بوده است.که در این دوران  داریوش سوم هخامنشی به حکومت رسید و از سال( ۳۳۶-۳۳۰ق.م) به حاکمیت خود ادامه داد.

با این حال اندک زمانی از حضورشان نگذشته بود که ژنرال پارمن یون توسط مبارزین دیار خوزی ها (خوزستان کنونی)اوکسیان به قتل رسید،سپس نیروهای تحت فرماندهی اسکندر که از محور پارس غربی و محور عیلام شرقی در امتداد رودخانه مارون در محدوده ( استان کهگیلویه و بویراحمد کنونی)به قصد تصرف تخت جمشید پایتخت وقت ایران زمین در حال پیشروی بودنند.که آنان باهشدارها و تهدیدهای بی امان آنان به اهالی و ساکنین سرزمین خوزی ها که همواره با وضعیت سخت و همیشگی خود در ارتفاعات کوهستان های مجاور در تپه ها و صخره ها به زندکی خود همچنان مشغول بودنند،باعث رعب و وحشت از سوی دشمن بی رحم می شدند.

- نبرد دربند پارس:
اسکندر سراسیمه برای فتح پارسه (تخت جمشید)سپاهیان مقدونی تحت امر خود را به دو قسمت تقسیم نمودنند،قسمت اصلی آن را در مناطق کوهستانی زاگرس خود بر عهده گرفت و قسمت دیگر نیروها را با سپردن  فرماندهی آن به ژنرال پارمن یونوس که از مسیر جلگه ای مناطق رامهرمز - بهبهان فعلی در(محور شمال شرقی استان خوزستان - غرب نواحی کهگیلویه و بویراحمد کنونی) پیشروی نمودنند.
بر همین اساس جنگ(نبـرد دربنـد پـارس)در تاریخ بیست ژانویه سیصد و سی قبل از میلاد برابر با (سی ام دی،یکم بهمن)به سمت و سوی پارسه پایتخت وقت ایران زمین در دو جبهه با پیشروی آنان نهایتا به تنگ پارس (دروازه ی پارس )جنگ بوقوع پیوست.
از این رو آریـوبـرزن امـیر سـلحشور ایـرانی در حالی که جامه ی نبرد برتن کرد و مسلح به نیزه و جنگ افزار های زرین،برای دفاع از سرحدات وطن دوست داشتنی خود ایران پاسداری نموده و لحطه ای از مقاومت در مقابل بیگانگان مسامحه نکرد.این دلاور مرد ضمن خـداحافظـی با خانواده نجیب و محبوب خویش استـاتیـرا(همسـرش)و شهـرزاد(دخترش)،فرماندهی لشکریان ایران را برعهده گرفت.
آریوبرزن ضمن اینکه فرماندهی نیروهای ایرانی را در آن وضعیت دشوار تیز بر عهده داشت، که بنا به برخی شواهد و قراین،ایشان همواره در سرزمین انشان یا پارس به عنوان ساتراپ (استاندار) بوده است.وی که خود نیز از شجاعت و غیور مردی و میهن دوستی،چاره ای جزء برای دفاع از قلمرو سرزمینی کشور ایران زمین در مقابل سپاهیان بی شمار اسکندر مقدونی ندید و ایشان مقاومت هایی نیز در تنگه ی پارس (دروازه ی پارس)نمود.
البته اسکندر با احساس غرور در ادامه ی جنگ گوگامل و همچنین فتوحات قبلی سپاهیانش که با عقب نشینی و عدم مقاومت نیروهای ایرانی همچنان به پیشروی به سمت و سوی پایتخت ایران زمین پارسه ( تخت جمشید)سر از پا نمی شناخت،مبادرت به عملیات غافلگیرانه بر علیه نیروهای ایرانی در سرزمین انشان،به پیشروی خود همچنان ادامه می داد.از این رو با عدم پیش بینی و همینطور محاسبات نظامی اسکندر و قوای تا دندان مسلح مقدونی،که همواره با مقاومت نیروهای اندک،ولی غیور و از جان گذشته ایرانی ها به فرماندهی آریوبرزن پارسی مواجه شدند.
همین وضعیت پیش آمده باعث گردید تا همچنان سپاهیان مقدونی به مدت چندین ماه را در منطقه ی دشت روم (دشت ریم)واقع در مسیر جاده یاسوج-بابامیدان از توابع سرزمین بویراحمد کنونی (بخشی از انشان قدیم) برای پیشروی یا فرار از مهلکه اردو زده و برای تجدید قوا نیز چاره جویی نمایند.
آریـوبرزن با مقاومت جانانه و برای دفاع از پارسه (تخت جمشید) پایتخت وقت کشور بزرگ با حدود چهل سوار و دو الی پنج هـزار نیـروی پیــاده در تـاریـخ اواخر سال سیصد و سی قبـل از میـلاد با فرمـاندهی خود و جانفشانی نیروهایش در مصاف دهها هزار نیروی دشمن به سرکردگی اسکندر مقدونی توانست تا با نیروهای اندک خود همچنان به مـدت چندین ماه  از هجــوم بی رحمـانه سپـاهیـان بی شمار مقدونی ها در"دروازه ی پـارس Persian gate"و دیگر مناطق کوهستانی انشان در مقابل اسکندر مقدونی و سپاهیان فراوانش مقاومت نماید.
سپس اسکندر مقدونی در مـنطقه دربنـد پـارس واقـع درکوههای جنوبی زاگــــرس، در قسمتی از ایـالـت انشـان قدیم ( کهگیلویـه و بـویـراحـمد کنونی)و همنطور سایر مردم مناطق خونگرم و غیرتمند آن دیارمواجه شدنند.از این رو با وجود کوهستانی بودن آن منطقه نبرد و همینطور بارش برف و سرمای شدید در فصل زمستان،که همچنان با مقاومت نیروهای پارس تبار  محل گذر و پیشروی نیروهای مقدونی به سرکردگی اسـکندر را در آن وضعیت سخت قرار داده بود. آنان نیز با بجا گذاشتن تلفات نسبتا سنگینی وادار به عقب نشینی گردیدند.
در ادامه نبرد نیـروهـای ایــرانـی به فرماندهی آریـوبـرزن آمـاده دفـاع از قلـمرو سرزمینـی ایــران شدند و تا آخرین نفرجانانه مقاومت نمودند،که حماسه ی آن امـیر سـلحشور ایـرانـی در تمام ادوار تاریخ و بعد از گذشت حدود ۲۳۴۱ سال پیش تا کنون،همواره با دیده ی احترام از آن نبرد کم نظیر و بیاد ماندنی یاد می شود.
۴- محل وقوع نبرد دربند پارس:
در این قسمت از مبحث نبرد دربنـد پــــارس،منطقه رویارویی(اسـکندرمقدونی با آریـوبـرزن پارسی)،را بـر اسـاس مستندات،قرائن،شـواهد و همینطور واقعیات آن حادثه تاریخـی بیان نمود.و اما درباره مکان وقوع نبرد دربنـد پـارس(دروازه ی پـارس) در سرحدات کوههای زاگـرس و حوالی جنوبی کوه دنــا،را می توان در سرزمین انشان قدیم واقع در (جنـوب غـربـی ایــران زمیـن) به چند منطقه احتمالی اشاره داشت:
۱- تنگ بل حیات در شمال شرقی کازرون(مسیر جاده شیراز - اهواز).
۲- تنگ گجستان در میان شهرستانهای بویراحمد و رستم(فارس).
۳- تنگ تامرادی در محور جنوبی شهرستان بویراحمد.
۴- تنگ پیرزال (بیرزا)در منطقه شمال شرقی دهدشت - سرفاریاب(کهگیلویه و بویراحمد).
۵- تنگ تکاب در میان شهرستانهای کهگیلویه،گچساران و بهبهان(خوزستان).
۶- تنگ مهریان واقع در مسیر جاده ارتباط یاسوج - اقلید فارس،کیلومتر پنج شمال شهـر یاسـوج نیز گفته می شوند.
بنا بر این محل استقرار نیروهای اسکندر مقدونی در مـنطقه دشتــروم در جـنوب(ولایت سابق تلِ خسرو) شهـر کنونی یـاســوج از تـوابع سرزمین بـویـراحمـد،که به لحاظ اقلیمی هوای سرد و بارش شدید برف در فصل زمستان که وضعیت توپوگرافی منطقه،همان باعث کندی حرکت سپاهیان روم در منطقه یادشده را می توان مرتبط دانست.با اشاره به ابیات شعر(لری بـویراحمدی):
زاگــــرس  گُستَـردیَـه فخـــر وَ دورون............................دیــارش  نمــُونَیــَه پُــر بـــرف وُ بــارون
)سـرزمیـن  گستـرده  زاگــرس افتخــاری بــرای تمـام دورانهـا - دیــارش  نمـونـه و سـرشار از بــرف و بـاران  اسـت(
دَشتــــروم لَنـگـــر گُــرو سپــاه روُمــــی........................تــاریخــهَ وَرق زَنیـت سـی هَـرایـــرونــی
)سپاهیان اسکندر رومـی در منطقه دشتــروم(بـویـراحـمد)زمینگیر شد- تاریـخ این حماسه برای هر ایرانی روایت شود(
۵- دیدگاه مورخان دربار اسکندر مقدونی:
در ارتباط با یورش سپاهیان مقدونی به فرماندهی اسکندر برای تصرف پارسه (تخت جمشید) در ایالت انشان کشور ایران زمین،می توان به دو مورد از ثبت،نگارش،مستندات و دیدگـاه مورخـان - نویسندگـان معاصر،دربار اسکندر مقدونی و همچنین در باره ی مقاومت نیروهای ایرانی تحت فرماندهی آریـوبـرزن، اشاره داشت:
کالستنـس Calestnesمورخ دربار اسـکندر مـقدونی به تاریـخ اواخر سال سیصد و سی پیش از مـیلاد نوشته است:
« اگر چنین مقاومتی در نبرد گوگمل یا گوگامل  Geugameleدرکردستـان کنونی عـراق)قبـلاً جـزء اراضی ایــــران بـوده اسـت(در برابر ما صورت گرفته بود،شکست ما قطعی بـود.در گوگمـل با خـروج غیرمـنتظره داریــوش سوم )پادشاه هخامنشی( از صحنه، واحـدهای ارتش ایـــران نیز کـه در حـال پیروز شدن بـرمـا بودنـد،در پی او دست به عقـب نشینی زدند و ما پیـروز شدیم.
داریوش سوم در جهت شمال شرقی ایــران فـرار کرده بود و آریـوبـرزن در ارتفاعات جنوب ایران و در مسیر پرسپولیس Persepolisپارسه یا تخت جمشید به ایستادگی ادامه میداد».(۲)
بر این اساس؛ لویـزدول Louezdolدر اثر خود) اتیـلا  (در باره مقاومت و پایمردی آریــوبرزن نوشته:
« که در آخرین نبرد او اسـکندر که از شجـاعت او (آریــوبــرزن) خوشش آمـده بود به او پیشنهاد داده بود که تسلیم شـود تا مـجبور به کشتن او نشود».
ولی آریــوبــرزن گفته بود:« شـاهنشاه ایران مرا به اینجا فرستاد،تا از این مکان دفاع کنم و من تا جان در بدن دارم از این مکان دفاع خواهم کرد ».
اسکندر نیز در جواب آریـوبـرزن گفته بود:« شاه تو فرار کرده.تو نیز تسلیم شو تا به پـاس شجاعتت تـو را فـرمـانـروای ایــران کنم ».
ولـی آریــوبــرزن پاسـخ گـفت:« پس حالا که شاهنشاه رفته من نیز دراین مکان میمانم و آنقدر مبارزه میکنم تا بمیرم».(۳)


6- صحنه های اصلی نبرد "دربند پارس":
درادامـه نبـرد دربنـد پارس با پیشـروی سپاهیان مقـدونی به سرکردگی اسـکندر و به موازات محل جنگ و یورش آنان به نیروهای ایرانی تحت فرماندهی آریــوبـرزن و همچنین عـدم شنـاخت اسـکندر از موقـعیت سوق الجیشی محل نبـرد یادشـده که همواره به سود پارسیـان بود.متاسفانه مسیـر مقـاومت نیـروهـای ایــرانـی، راه گـذر از کوهستان و همینطور مقر فرماندهی آریوبرزن در نهایت توسط یک چوپان محلی تحت اسارت دشمن به نام لی یانی به اسکندر مقدونی و سپاهیانش شناسایی و گزارش گردید.
آریــوبرزن با وجود واژگونی و اضمحلال بخش عظیمی از لشکریانش برای دفاع از پارسه(تخت جمشید) ،پایتخت کشور ایران زمین در مقابل اسکندر و سپاهیان وی تسلیم نشد.و تا آخرین نیرو و اندک امکانات با همراهی خــواهـر شجــاع خــود بنـام یـــــوتــــاب(به معنای درخشنده و بی مانند)،که فرماندهی قسمتی از نیروهای سلحشور برادرش(آریوبرزن) را به عهده داشته است،تاآخرین نبرد و درگیری به مقاومت جانانه ی خودشان نیز ادامه دادند.
 در نهایت آریوبرزن و یوتاب آن قهرمانان مبارز (برادر و خواهر) شجاع و میهن دوست،جانانه در راه ملت سلـحشور خویش شجاعانه تا آخرین نفس با همکاری فداکارانه سـورنـا یکی از فرماندهان شجاع و بومی منطقه در کوههای زاگرس،با رویاروئی ذشمن ایالت انشان کشور ایران زمین و در کنار سایر فرماندهان و سربازان وطن پرست ایرانی در تنگه ی پارس (دروازه ی پارس)در راه وطن خود جنگیده و فداکاری نمودند.

اسکندر در ادامه نبرد که پایداری آریـوبـرزن را مشاهده کرده بود دستور داد تا وی را از راه دور و با نیزه و تیر بزنند.و آنها آنقدر با تیر و نیزه او را زدند که یک نقطه سالم در بدن ایشان باقی نماند.تـا سـرانجـام هـر دوی آنان،بـرادر و خـواهـر ایـــرانــی قهــرمـان (آریوبرزن - یوتاب)به اتفاق برخی نیروهای وفادارش در نبـرد و در روزهـای پایانی ژانویه سـال ۳۳۰ قبـل از میـلاد در راه وطـن خویـش فداکاری نمودند.
سپس توسط آن دشمن معلوم الحال (ابر دزخیم دوران) به طـرز ناجوانمردانه کشته شدند،و آنان نیز نامی جاوید از خودشان در تاریخ ایران زمین بر جای گذاشتند.پـس ازمـرگ آنان در نهایت،آریــوبــرزن را در هـمان محل به خـاک سپردند و روی قبـر وی نـوشتند« به یاد لئونیداس Leonidas »(لئونیداس: پادشاه اسپارتی بود که نود سال پیش از نبرد آریوبرزن بـا اسکندر "دربنـد پـارس"در جنگ ترموپیل در مصاف  خشایارشاه( در دوران حاکمیت وی به سال  ۴۸۶- ۴۶۵ پیش از میلاد )تا به آخر ایستادگی کرد و کشته شد)